Çemberlitaş’taki çeşmenin kaybolan küresinin fotoğrafları

Küre misin, başın belada demektir. Özellikle Osmanlı’nın yaptığı bir çeşmenin üstünü süslüyorsan, bu haliyle teksen, özelsen arasıra kayıplara karışırsın. Tıpkı 25-30 yıl önce kaybolan kürenin yerine konulan kürenin 1 ay önce yine kaybolması gibi. Basının bu kayıptan haberi 1 ay sonra oldu.

İtiraf edeyim, bu kayıptan benimde bugün Kanal B muhabiri bir röportaj için aradığında haberim oldu. Muhabir, 2. Mahmut Türbesi’nin köşebaşında bulunan çeşmenin üzerinde bulunan kürenin kaybolduğunu söylüyor, bu konuda bir röportaj yapmak istiyordu. Çemberlitaş’ta bulunan çeşmenin görüntülerini almışlar, sonrasında aramışlardı.

Tesadüfe bakın ki bugünkü gezi programım Büyük Saray ve Ayasofya Mozaikleri üzerineydi, 8. sınıflarlaydı ve tam da o civarda bulunuyordum.

Osmanlının tek küreli çeşmesinin küresi 2. defa yok

Osmanlının inşa ettiği çeşmelerin mimari stillerinin değişmesine karşılık, klasik bir biçimi vardır. Bir, iki, üç ya da dört yüzlü olan bu çeşmeler alınlarında bir kitabe barındırır. Ve hiçbiri üzerinde bir küre barındırmaz.

Çemberlitaş’ta bulunan 2. Mahmut Türbesi’nin köşebaşında bulunan eşi benzeri olmayan bu çeşmenin ise kitabesi yoktur, dolayısıyla adının ne olduğunu tam olarak hangi tarihte yapıldığını bilmiyoruz. Ayrıca üzerinde hiçbir işe yaramayan ama derin anlamları olan bir küre barındırırdı.

Küre 25-30 yıl önce kayboldu. Onun yerine yerine mermerden yeni bir küre yapıldı ve çeşmenin üzerine kondu. Bu mermer kürenin de akıbeti eskisi gibi oldu ve 1 ay önce kayboldu.

Çakma kürenin başına ne geldi? İhtilaf muhtelif. Çalındı diyen var, kayboldu diyen var. Ama gerçek tek. Osmanlının tek küreli çeşmesinin küresi 2. defa yok.

Tanzimat sonrasına damgasını vuran bir mimari üslup: Ampir

Tanzimat sonrasıydı. Osmanlının modernleşmeye vira bismillah dediği, gözünü batıya diktiği zamanlardı. Osmanlı mimarisi Batı mimarisinin özellikle de Fransız mimarisinin tesiri altındaydı. Bir Fransız mimarisi üslubu olan ampir, özellikle Tanzimat sonrası Osmanlının resmi mimari üslubu olmuştu.  Tophane’deki Nusretiye Camisi, Gülhane’de bulunan Yüksekkapı ve Alay Köşkü, Divanyolu’ndaki 2. Mahmut Türbesi ve çeşmesi hep bu üslupla yapılmıştı. Kılıç, bayrak demetleri, müzik aletleri, vazo içinde çiçekler, stilize olmuş akantus yaprakları gibi bezeme öğelerini sıklıkla kullanan bu mimari üslupta, saygınlık ve görkem üslubun temel belirleyici hatlarıydı.

Küre neyi temsil ediyordu?

Üzerinde herhangi bir imza, yazı, tuğra, kitabe taşımayan küre bir anlamda öze dönüşü temsil ediyordu. Üzerinde meridyen ve paraleller haricinde hiçbir çizgi bulundurmayan küre yalındı çünkü. Barok ve Rokoko gibi mimari üslupların abartılı bezemeli yaklaşımlarına, alternatif bir yaklaşımdı. Yalın gerçeğiyle, sadeliği yüceltiyordu.

Fransız İhtilali sonrası dünyaya yayılan evrensel fikirlerin mermerden cisimlenmiş haliydi küre. Küre, dünyaydı. Evrensel olanı, yeryüzüne ait olanı temsil ediyordu.

Akıl’dı küre.”Us“tu.  J. J. Russesau’nun “us“lu fikirlerinden  2. Mahmut Türbesi’nin köşeciğine uzanan “us“tu. “Us” dolu bu küre artık yok. “Us”lu olmayan birilerinin yaptığı muhakkak.

Bu yaziya 2 yorum yapilmis.

• 23 Nisan 2014 at 03:06
  Nur Erkoc says:

  Ramazan bey, sizin gibi bir ogretmene sahip olduklari icin talebeleriiz cok ama cok sanslilar.
  Bizi bile egitiyorsunuz.Istanbul hakkinda o kadar cok sey ogrendim ki sizden.
  Sadece cocuklari degil lutfen ogretmenleri de egitin ve ogretmenligin ne demek oldugunu onlara ogretin.

  Tesekkurlerimle

  Nur Erkoc

  Reply
  • 23 Nisan 2014 at 13:26
    Ramazan Bedük says:

    Teşekkürler Nur Hanım. Güzel şeyler yapmaya çalışıyorum. Bir kısmını yapıyorum herhalde. Devamı güçlenerek gelecektir.

    Reply