İstanbul’un süper belediye başkanı: Ali Haydar Bey

Cumhuriyet dönemi İstanbul’un ilk belediye başkanı ve ilk valisi. Mart 1923 ten Haziran 1924 e kadar süren belediye başkanlığı görevine çok şey sığdırdı. Günümüzde belediyelerin kullandığı çoğu uygulamanın temeli onun 14 aylık bu kısacık döneminde atıldı.  İstanbul belediyecilik tarihinde bir çok ilke imza attı. Bu yüzden “İstanbul’un süper belediye başkanı” olarak anıldı.

Belediyecilik uygulamaları o kadar beğenilmişti ki, 8 Haziran 1924 te henüz yeni kurulmakta olan Ankara’ya belediye başkanlığına tayin edildi. Ankara’yı o imar edecek, o düzenleyecekti. Ne de olsa devletin gözde şehri Ankara’ydı artık.

Gelin şimdi İstanbul’un bu süper belediye başkanını yakından tanıyalım.

Babası gibi bir memur: Mülkiyeli

Ali Haydar Bey 1879’da İzmir’de doğdu. Babası İzmir gümrüğünde görevli bir memurdu. Osmanlı Devleti’ne idareciler yetiştiren Mülkiye Mektebi’ni bitirdikten sonra Ege’de bazı idarecilik görevlerinde bulundu. Seferihisar ve Milas kaymakamlıkları bunlardan bazılarıdır. Bu sırada çok sayıda okul yaptırmıştır.

Sivas’a 35 okul yaptırdı

Başarılı kaymakamlık görevlerinden sonra Bolu Sancağı’na mutasarrıf olarak atandı. Bolu, milli mücadele sırasında İstanbul’la Ankara arasında iletişim ve ulaşım açışından oldukça kritik bir bölgeydi. Ali Haydar Bey bu sırada konumunu da tehlikeye atarak Ankara Hükümeti’nden yana tavır almıştı. Onun bu tercihi kaderini de belirlemiştir. Zira, 1921 yılında milli mücadelenin sembol merkezlerinden olan Sivas’a vali olarak atanmıştır. Burada görev yaptığı 1,5 yıllık zaman diliminde 35 okul yaptırmış, kilometrelerce yol açtırmıştır.

İstanbul’un hem valisi hem belediye başkanı

Ali Haydar Bey 12 Mart 1923 te İstanbul valiliğine getirildi. Yaklaşık üç ay sonra da belediye başkanlığını vekaleten yürütmeye başladı. 1957 yılına kadar bu tarz ikili görevlendirmeler devam etmiş, İstanbul’un valisi aynı zamanda belediye başkanı olmuştur. Bu uygulama ilk Ali Haydar Bey döneminde başlamıştır.

Ali Haydar Bey İstanbul valisi ve belediye başkanlığı görevini 8 Haziran 1924 te Ankara Belediye Başkanlığı’na atanana kadar sürdürdü. Bu 1,5 yıllık görev hayatında İstanbul’da bir çok ilke imza attı. Gerçekleştirdiği uygulamalar belediyecilik tarihimize de yöne vermiştir. İşte onlar:

İstanbul’un ilk mezbahası 

20. yüzyıl başlarına kadar İstanbul’da her kasap dükkanı aynı zamanda mezbahaydı. Bu dükkanlarda kesilen hayvanların kanları ve sakatatları şehrin içine dağılıp pis kokulara neden oluyor, halk sağlığını tehdit ediyordu. Bu durumu önlemek için Haliç kıyısında yer alan Sütlüce’ye 1919 yılında modern bir mezbaha yapımına başlanmıştı. Bu mezbaha onun döneminde tamamlanmıştır.

İlk et buzhanesi

Mezbahada kesilen etlerin depolanması şarttı. Bunun için buza gereksinim duyuluyordu. O dönemler kentteki buz ihtiyacı Şişli’deki Bomonti Bira Fabrikası’nın tekelindeydi. Buz bu fabrikadan alınırsa epey maliyetli oluyordu. Bunun için Sütlüce Mezbahası’nın yanına bir buzhane yaptırdı. Böylece bu tekeli kırdı. Hem eti daha ucuz bir rakama depolamış oldu hem de ihtiyacı olan halka ucuz bir bedel karşılığı buz sağladı.

Halka ilk ucuz et mağazası

Günümüz İstanbul’unda Et ve Balık Kurumu’nun çeşitli ilçelerde bulunan mağazalarında halka ucuz et satışı yapılıyor. Bu uygulamayı ilk gerçekleştiren de Ali Haydar Bey’dir. Halkın ucuz et yemesi için şehrin belli bölgelerinde belediyeye bağlı kasap dükkanları açtırmış, mezbahada kesilen etlerin bir kısmını bu dükkanlar aracılığıyla uygun fiyata halka ulaştırmıştır.

İlk Halk Ekmek

Halk Ekmek’i hepimiz biliyoruz. Halka ucuz ekmek sunan belediyeye bağlı büfelerdir. Bu uygulamayı da ilk gerçekleştiren Ali Haydar Bey’dir.

Ali Haydar Bey, ilkin o dönem atıl halde bulunan Unkapanı’ndaki değirmeni belediye adına kiralamıştır. Nişantaşı’nda açtırdığı ekmek fabrikasında burada öğüttükleri unu kullanarak, kentin çeşitli yerlerine açtıkları büfeler aracılığıyla halkın ucuz ekmek almasını sağlamıştır.

Halka ucuz odun ucuz kömür

Halk tarafından sevilen Ali Haydar Bey, esnaf tarafından pek sevilmiyordu. Özellikle kasaplar, fırıncılar ve yakacak esnafı tarafından. Yine halkın özellikle kış mevsiminde artan yakacak ihtiyacını ucuz yollu temini için sahil kesimlere odun-kömür depoları kurdurmuştu. Gemilerle buraya indirilen odun ve kömürler bu depolar aracılığıyla ucuz yoldan halka ulaştırılıyordu.

Belediyeye ait ilk matbaa

Günümüzde İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin matbu işlerini karşılayan bir birimi var. Özellikle tanıtım işlerini belediye bünyesinde faaliyet gösteren Kültür Aş. karşılıyor.

Ali Haydar Bey’e kadar belediye, evrak ihtiyacını dışarıdan satın alarak karşılıyordu. Bu da ciddi rakamlar tutuyordu. Ali Haydar Bey bu masrafı azaltabilmek adına belediyeye ait bir matbaa kurdurmuş, evrak ve tanıtım işlerini bu matbaa üzerinden gerçekleştirmiştir.

Halk sağlığı için kimyahane

Ali Haydar Bey’in İstanbul için halk için yaptıkları bunlarla sınırlı değil. Bugün Fatih’teki eski belediye binası ile itfaiye binasının karşı köşesine denk düşen yerde bir kimyahane kurdurmuştur. Bu kimyahane İstanbul’da halk sağlığı ve gıda sağlığını koruyan en önemli kurumdu. Özel sektör de ücreti mukabilinde bu hizmetten yararlanabiliyordu.

Ali Haydar Bey 18 Eylül 1937 de kalp yetmezliğinden vefat etmiştir. Mezarı Edirnekapı’dadır.

Bu yaziya 1 yorum yapilmis.

• 10 Şubat 2017, 15:01
  Akif Turan says:

  Gerçekten süper bir başkan mış. Yazı için teşekkürler

  Cevapla